برای آشنایی بیشتر با شهر رشت، مشکلات شهروندان و برنامه‌های شهرداری در جهت رفع این مشکلات با دکتر محمد علی ثابت قدم شهردار رشت به گفت‌وگو نشستیم.
- جایگاه شهر رشت را در کشور چگونه ترسیم می‌کنید؟
رشت بزرگ‌ترین شهر شمال کشور است و از لحاظ قدمت نیز دروازه اروپا به ایران بوده است. در انتخاب نخستین انجمن شهر یکی از شهرهای منتخب برای برگزاری انتخابات شهر رشت بود. این شهر به طور ذاتی یک شهر فرهنگی است. مردم این شهر از لحاظ عقبه فرهنگی کم نظیرهستند. چیزی که امروز برای شهر رشت به یک معضل تبدیل شده همجواری آن با روستا‌های درون استان است که به‌شدت نزدیک به هم و در هم هستند. همچنین به علت موقعیت جغرافیایی و وجود امکانات نسبی در برخی از حوزه‌ها ازجمله حوزه درمان مراجعات بیرون از استان هم وجود دارد. فشرده‌ترین شهر کشور بعد از تهران، رشت است و گیلان نیز متراکم‌ترین استان کشور است. این نشان می‌دهد که در یک مساحت کم، جمعیت زیادی ساکن هستند نرخ رشد شهرنشینی برای رشت به‌عنوان مرکز استان بالاست و به‌واسطه موضوعاتی مثل اقتصاد ضعیف روستاها و اطراف شهر، فشار حاشیه بر متن افزایش یافته است؛ یعنی اهالی روستاها به‌شدت به سمت شهر مرکزی مهاجرت دارند. این مهاجرت دو دسته است؛ یکی مهاجرت دائمی که به سکونت می‌انجامد و در نتیجه حاشیه‌نشینی و ساخت و ساز خلاف افزایش می‌یابد تا حدی که تعدد و تکثر زیادی در ساخت و ساز خلاف در حاشیه پدید می‌آید.
محدوده طرح جامع شهری سال 88 زاییده همین خلاف‌سازی‌‌هاست و به نوعی قانونمند‌سازی خلاف‌هایی است که قبلا انجام شده است. نوع دیگر مهاجرت به شکل مهاجرت‌های روزانه است. این فشار حاشیه بر متن یعنی اینکه شهر رشت تبدیل می‌شود به شهری که عملا نگاه بیرونی بر درون آن حاکم است. گردشگری‌های فصلی و ایام تعطیل که فشار را مضاعف‌تر می‌کند باعث می‌شود جایگاه شهر رشت در مقیاس منطقه‌ای و حتی ملی در شمال کشور به سمت یک شهر خدماتی برود. همه این دلایل شهر رشت را به یک شهر مصرفی و گذرگاهی تبدیل کرده است که این شرایط برنامه‌ریزی برای شهر رشت را متفاوت می‌کند. ما می‌توانیم شهر رشت را به یک شهر تجاری و دارای سکونت پایدار تبدیل کنیم. رشت باید به یک شهر تجاری و سکونتگاهی چه به‌صورت دائم و چه به‌صورت موقت تبدیل شود. ایراد شهر رشت از لحاظ اقتصادی این است که یک شهر گذرگاهی و خدماتی سامان‌نیافته است. در حال حاضر جمعیت شهر رشت در روز بیش از یک میلیون و صد هزار نفر است اما در شب 700هزار نفر که این گواهی بر شرایط یاد شده است.
- تعریف شما از کلانشهر چیست و آیا رشت را یک کلانشهر می‌دانید؛ چرا؟
در تعریف جهانی، کلانشهر به شهری اطلاق می‌شود که بالای یک‌میلیون نفر جمعیت داشته باشد. در ایران پس از آغاز سفرهای استانی دولت‌های نهم و دهم این تعریف بر هم خورد اما رشت قابلیت کلانشهرشدن را دارد. رشت یک مجموعه کلانشهری است و به خاطر نزدیکی اقلیمی و کالبدی، بافت آن بسیار متفاوت با شهری است که بیرون آن بیابان و روستا باشد. رشت به‌شدت به بخش‌های کنار دستی خود متصل است. در نتیجه تعریف کلانشهر نمی‌تواند یک تعریف عام باشد که در سطح ملی تعریف شود و بعد به همه جا تعمیم داده شود. رشت یک مجموعه کلانشهری است نه یک کلانشهر. مجموعه کلانشهری یعنی اینکه بخش‌های اطراف دارند با آن کار می‌کنند و باید با هم دیده شوند. به همین دلیل طرح جامع مجموعه کلانشهری در رشت در حال تدوین است؛ یعنی اعتقاد بر این است که بخش‌های اطراف نظیر خمام، کوچصفهان، سنگر و سایر بخش‌ها، بخش‌هایی هستند که با شهر رشت با هم هستند و به عبارتی شهرستان رشت مجموعه کلانشهری رشت است. در دنیا نیز همین گونه تعریف می‌شود. با وجود اینکه خود دولت، شهر رشت را به‌عنوان کلانشهر تصویب کرده است اما وزارت کشور هنوز شهر رشت را به‌عنوان یک کلانشهر قبول ندارد و در تقسیمات بودجه‌ای شهر رشت را یک بزرگ شهر می‌داند. شهرداری رشت تا‌کنون به‌عنوان کلانشهر هیچ اعتباری دریافت نکرده است و از آن طرف نیز عوارضی هم داشته که سطح توقعات و انتظارات افزایش یافته است.
- به‌نظر شما مردم رشت چه مشکلاتی دارند و مهم‌ترین معضلی که مردم با آن دست و پنجه نرم می‌کنند چیست؟
ترافیک بزرگ‌ترین مشکل مردم شهر رشت است. ساخت و سازهای خلاف و دستفروشی از دیگر مشکلاتی است که منظر شهری را از لحاظ بصری دچار مشکل کرده و اقتصاد غیررسمی را نیز ترویج می‌دهد. معضل دیگری که شاید برای مردم آشکار نباشد اما عوارض آن به مردم می‌رسد موضوع بی‌برنامه بودن مدیریت شهری است. برنامه‌دار کردن مدیریت شهری برای من بیش از همه مشکلات اهمیت دارد چون زیربنایی است. شاید مردم آن را نبینند اما وقتی مدل مدیریت و برنامه‌ریزی برای افزایش بهره‌وری و کیفی‌سازی خدمات در حوزه‌های مختلف درست انجام شود، کارایی‌ترین عمل ممکن انجام شده است. برنامه‌دار کردن مدیریت شهری باعث توزیع عادلانه ثروت در شهر شده و پیشرفت با عدالت همراه می‌شود.
- شهرداری برنامه‌ای برای مقابله با این معضلات دارد و آیا اقدامی کرده است؟
درگام اول برنامه‌ریزی صحیح و در گام دوم اعتماد‌سازی در دستور کار شهرداری قرار دارد. برای اجرای برنامه‌هایی که در سند‌های شهرداری موجود است به مردم باید اطمینان خاطر داد. باید ابتدا مشروعیت داشت تا مقبولیت ایجاد شود. بعد از کسب اعتماد عمومی کارایی ایجاد می‌شود. برای به‌دست‌آوردن مشروعیت و مقبولیت باید یکسری از کارهای کوتاه مدت که البته براساس برنامه‌ریزی دراز مدت نیز اشتباه نباشد، را درست انجام داد. ما سعی کردیم این کار را از دو طریق انجام دهیم؛ یکی اینکه مشارکت عمومی مردم در شهر را درتمام حوزه‌ها به‌ویژه حوزه‌های فرهنگی بالا ببریم، چون شهر رشت ذاتا یک شهر فرهنگی است تا بستر را آماده کنیم و یک کار عملیاتی متناسب با برنامه‌های بلندمدت انجام دهیم. وقتی شهرداری خانه فرهنگ و هنر را راه‌اندازی می‌کند، در واقع می‌خواهد قشر فرهنگی و هنری را جذب کند. وقتی یک پروژه عمرانی مثل پیاده‌راه با لحاظ مسائل ترافیکی انجام می‌شود جنبه فرهنگی هم دارد مثل پروژه پیاده‌راه اعلم الهدی. این نشان می‌دهد که در دل پروژه‌های عمرانی، کار فرهنگی و اجتماعی خوابیده است. این باعث می‌شود مردم به عملکرد شهرداری اعتماد پیدا کنند. از طرفی هم برخی از پروژه‌های نیمه‌تمام وجود دارد که باید تمام شود. سعی می‌شود این پروژه‌ها در زمان مقرر به انتها برسد تا برای اعتماد‌سازی اقدام عملی لازم صورت گیرد.
- تعامل شهرداری با شورای شهر را چطور می‌بینید؟
تعامل فعلی تعامل خوب و سازنده‌ای است. سعی می‌کنیم این یکپارچگی راحفظ کنیم تا اعتماد‌سازی بیشتری حاصل شود.
- بودجه سال 92 شهرداری در چه وضعیتی است؟ آیا لایحه آن به شورا ارسال شده؟ بودجه سال آینده شهرداری رشت چه ویژگی‌هایی دارد؟
لایحه بودجه سال 92 در اواسط بهمن برای تصویب به شورای شهر ارسال شده است. مبلغ آن حدود 200میلیاردتومان است؛ غیراز قطار شهری، میزان سرمایه‌گذاری محسوس رشد 500 درصدی نسبت به سال قبل داشته است. حدود 42درصد بودجه جاری است و حدود 58 درصد بودجه عمرانی. این بودجه یک بودجه کاملا واقع‌بینانه است و عوارض درآمدی پایدار در کدهای بسیار زیادی با به‌کارگیری تیم‌های دانشگاهی و با کمک همکارانمان در شهرداری تهران تنظیم شده است. افزایش پایداری درآمد‌ها و درنظر گرفتن بدهی‌های شهرداری به‌طور کامل از دیگر ویژگی‌های بودجه امسال است.
- آمادگی شهرداری رشت برای مدیریت بحران در مواقع اضطراری در چه حد است؟
آب‌گرفتگی معابر در زمان بارندگی یکی از بحران‌های شهر رشت است. 25 نقطه بحرانی برای آب‌های سطحی در رشت وجود دارد که کارهای اجرایی هفت‌نقطه از این 25نقطه را آغاز کرده‌ایم و متأسفانه دولت در بودجه بحران کمکی نکرد؛ چون مدیریت واحد شهری نداریم کارهایی از این دست وابسته به دستگاه‌های دیگر است. سازمان آب و فاضلاب توسعه شبکه فاضلاب را در قالب پروژه موسوم به بانک جهانی به انتها نرسانده و بخش عمده آن نیز پیشرفتی نداشته است. همان قسمتی هم که اجرا شده بلاتکلیف است چون این کارها به هم متصل است ما نیز نمی‌توانیم کاری انجام دهیم. بخش عمده‌ای از مشکلات مربوط به آب‌های سطحی به دلیل مشکلات شبکه‌های فاضلاب است. عدم‌کنترل آب در بالادست نیز بی‌تأثیر نیست که برای رفع این مشکل هم سدی در حال احداث است.
- وضعیت حمل‌ونقل شهری رشت چگونه است و در آینده چه برنامه‌ای برای گسترش آن درنظر گرفته‌اید؟
ما دارای یک بافت مرکزی شهر هستیم که ساختمان شهرداری رشت در داخل آن است و یک بافت تاریخی و ثبت‌شده میراثی است. شهرداری قصد دارد این بافت را در محدوده میدان مرکزی و خیابان‌های منتهی به آن تا عمق مشخصی، پیاده‌راه کند تا آن بافت تاریخی و هویتی شهر حفظ شود. گام اصلی را امسال با ایجاد پیاده‌راه در یکی از خیابان‌ها برداشتیم که تا انتهای سال نیز بهره‌برداری می‌شود. بقیه هم در سال بعد انجام می‌گیرد. گام بعدی خیابان‌های منتهی به این بافت است. چهارخیابان است که دو به دو برهم عمود هستند. اینها مسیر حمل‌ونقل عمومی هستند تا جایی‌که این چهار خیابان به نخستین رینگ می‌رسند محدوده پرحجم ترافیکی داریم. ما در برنامه خود تجهیز ناوگان حمل‌و نقل عمومی را با ورود مینی‌بوس به داخل شهر و خروج اتوبوس‌ها داریم چون سرعت و قابلیت مانور مینی‌بوس‌ها با توجه به شرایط موجود بیشتر است و در لایه بعدی نوسازی تاکسی‌ها به‌عنوان وسیله‌ای که تا زمان تجهیز ناوگان عمومی، نقش عمومی‌تری بازی می‌کنند. در لایه‌های بعدی حمل و نقل خصوصی را در رینگ اول محدود می‌کنیم. قطار شهری را نیز به‌عنوان یک طرح بلندمدت با 27 کیلومتر طول و 27ایستگاه در شمال و جنوب و شرق و غرب شهر در دست اجرا داریم.
- چه اقداماتی در تحقق شهرداری الکترونیک صورت گرفته است؟
در حال ایجاد سیستم‌های اتوماسیون در نامه‌نگاری‌های اداری خود هستیم تا نامه‌های درون‌سازمانی و برون سازمانی را الکترونیک کنیم. از دیگر برنامه‌ها آموزش الکترونیکی برای عموم شهروندان است. قطعا الکترونیک‌کردن می‌تواند فساد را کم کند. در بسیاری از موارد شفافیت مالی ایجاد می‌کند. ارائه خدمات شهری را نیز با کمک سرمایه‌گذاری بخش خصوصی می‌خواهیم الکترونیک کنیم تا شهروندان همه خدمات شهری را با یک کارت دریافت کنند.
- لطفا از پروژه‌های در دست اقدام شهرداری رشت بفرمایید.
پروژه نخستین پیاده‌راه در شهرهای شمال کشور تا پایان سال به بهره‌برداری می‌رسد. پل باستانی شعار، احداث رصدخانه، ساخت ساختمان‌های یک منطقه و شش‌ناحیه شهرداری و برخی از پروژه‌های عمرانی دیگر در حال انجام است.
